Mắm cáy là một thứ nước chấm cả gia đình tôi đều thích dùng. Nguyên liệu chính để làm ra mắm đó chính là những con cáy hôi. Cáy hôi khác với cáy(cua) đồng là nó có lông ở tám chân, gọng (càng) hơi đỏ, hai bên mang có vân nhiều màu. Cáy hôi thích nghi với vùng nước lợ, tức là chỉ trong phạm vi những xã có nguồn nước gần cửa biển mới có loại cáy này thôi. Giai đoạn cáy hôi sinh sản nhiều bắt đầu từ tháng năm tới tháng chín dương lịch. Thời gian này số ít lái buôn phải đi xa trên dưới ba chục cây số để thu mua, sau đó mang về bán cho chợ địa phương.

  Một buổi sáng tháng năm, hôm ấy tôi đi chợ, thấy mẻ cáy hôm nay rất ngon, nhiều cáy cái, con nào cũng đều nhau, đích thực đây là mẻ cáy câu tôi bèn mua về để làm mắm dùng dần. Về tới nhà, tôi mang cáy đổ ra chậu và cho nước vào ngâm. Trong một giờ đồng hồ chờ cho cáy nhả hết bùn đất, lúc ấy tôi đi chuẩn bị máy xay, lọ đựng, bột canh, nước đun sôi để nguội và một chút rượu trắng. Khi thấy mớ cáy trong chậu dường như đã yếu đi rất nhiều tôi bèn lấy rổ xóc rửa nhanh cho sạch sẽ sau đó ngồi xé, chỉ bỏ đi cái yếm. Cho cáy đã làm vào máy xay ù hơn chục phút là xong. Khi xay tôi phải nhớ cho vào đó một chút nước nguội, bột canh và một chút rượu. Tỉ lệ: cứ một kg cáy thì ba lạng bột canh. Xay nhuyễn sau đó cho vào một cái lọ thuỷ tinh cho đảm bảo vệ sinh. Sau nửa tháng mắm cáy đã có thể mang ra dùng được rồi đó.

Trước khi rót mắm cáy ra ăn, tôi không quên lắc đều rồi mới gạn ra bát. Lát vào đó vài miếng ớt, vắt thêm vài giọt chanh, ngay lập tức bát mắm cáy sẽ sùi bọt lên cùng với màu đo đỏ hết sức hấp dẫn. Mắm cáy dùng để chấm bún hoặc rau muống thì rất tuyệt vời. Với đặc tính là lành hơn cáy đồng nên mắm cáy hay được những bà mẹ chồng chuẩn bị cho con dâu trước khi đẻ chừng ba tháng. Ngày xưa lúc tôi còn đang mang bầu mẹ chồng tôi cũng làm cho tôi một lọ sành đậy lá sung dại và phủ bùn lên trên lút lọ. Ngày đó chưa có máy xay nên phải giã vì vậy thời gian chờ cho mắm ngấu cũng phải vài tháng sau mới ăn được. À phải nói thêm là người hay bị ngứa nếu dùng cáy hôi cũng không sao. Bản thân tôi không chỉ dùng mắm cáy mà tôi thường dùng cáy hôi để chế biến món canh hàng ngày với ba thứ rau chủ đạo là mồng tơi, rau đay và lá lốt.

Hôm nay tôi đi chợ, ngồi xuống mua cáy bỗng dưng tôi muốn giới thiệu với mọi người về món mắm cáy mà bản thân tôi, gia đình tôi và nhiều gia đình khác ở quê tôi thường dùng. Chính vì hương vị của thứ mắm cáy đó mà nhiều người con tuy xa quê nhưng vẫn gọi về xin người thân gửi cho mình chút hương vị quen thuộc đó.

Chuyện làng quê