Gần đây, tác giả cuốn sách này có nhận được bức thư của ông Đặng Xuân Xiêm, sinh năm 1946, nguyên Quản giáo tù binh Phi công Mỹ. Ông Xiêm đã cung cấp một số chi tiết thú vị của một “người trong cuộc”…
Tháng 10 năm 1970, sau ba năm học tiếng Anh, tôi về công tác Quản giáo tại Trại giam phi công Mỹ ở Nhổn (một doanh trại của đơn vị thuộc Bộ Tư lệnh Thủ đô (lúc đó gọi Trung đoàn Thủ đô) gần Trạm Trôi. Thời đó, chúng tôi gọi những tù binh phi công Mỹ này là “tội phạm chiến tranh” (criminal of war).
Sau đợt đặc nhiệm Mỹ tổ chức giải cứu tù binh phi công Mỹ bất thành ở Sơn Tây tháng 11 năm 1970, số phi công này được ta đưa về giam ở Hỏa Lò, một số được đưa về giam ở trại giam Thanh Liệt (gần Cầu Tó). Cuối năm 1972, một số lớn tù binh Phi công Mỹ còn được chuyển đến trại giam ở bản Bó Dường, xã Vân Trình, huyện Thạch An, Cao Bằng.
Ngày 16 tháng 12 năm 1972, tôi được lệnh về Hà Nội chuẩn bị vào Tân Sơn Nhất, Sài Gòn phiên dịch cho Ban Liên hiệp Quân sự thực hiện Hiệp định Paris về Việt Nam… Sau này, tôi còn làm công tác quản lý Nhà nước về tín ngưỡng và tôn giáo. Ngày nay, các đơn vị tôi từng công tác, học tập đều đã tự giải thể sau khi hoàn thành nhiệm vụ hoặc sáp nhập: Trường Ngoại ngữ Quân đội (phiên hiệu gọi là Đoàn 17); Trại giam Phi công Mỹ (phiên hiệu Đoàn 168); Ban Liên hiệp Quân sự không còn; Cơ quan làm công tác quản lý Nhà nước về tôn giáo cũng sáp nhập vào ngành Nội vụ; Đơn vị Thông tin ở sân bay thành Tiểu đoàn...
Vì có thời gian làm công tác Quản giáo ở một số trại giam Phi công Mỹ, tôi xin được thông tin thêm một số chuyện mà tôi biết và trực tiếp “tai nghe mắt thấy”.
Hồi đó, tù binh Phi công Mỹ được giam chủ yếu ở trại giam Sơn Tây. Tháng 10 năm 1970, số Phi công ở đây được chuyển về trại giam ở Nhổn để phục vụ cho công tác đấu tranh chính trị. Nơi đây từng là doanh trại của một đơn vị bộ đội được cải tạo lại, nhưng vẫn giữ nguyên nhà tường gạch, mái ngói cấp 4, trần vôi rơm. Người ta chỉ xây thêm hàng rào bảo vệ cao độ 3 mét, trên có giăng dây thép gai. Có ba nhà giam, mỗi nhà đều có sân chơi rộng rãi, có phòng câu lạc bộ cho tù binh Phi công Mỹ xem tranh, đọc báo (thường là báo Vietnam Courier), đọc truyện (thường là chuyện cổ tích, chuyện lịch sử Việt Nam bằng tiếng Anh).
Sau vụ Không quân Mỹ tổ chức cướp tù binh Phi công ở Sơn Tây không thành cuối năm 1970, thấy trại giam này không đảm bảo an toàn, cấp trên quyết định chuyển đổi số tù hình sự của Bộ Công an về đây, để chúng tôi chuyển toàn bộ số tù binh Phi công Mỹ này về Hỏa Lò.
Một số thông tin về Trại giam Tù binh Phi công Mỹ ở Ngã Tư Sở: Đây nguyên là cơ sở của Xưởng phim Quân đội. Cũng nhà tường gạch, mái ngói cấp bốn, có trần vôi rơm, được cải tạo lại làm nơi giam giữ số tù binh phục vụ cho đấu tranh chính trị.
Tại trại giam tù binh Phi công Mỹ Ngã Tư Sở này đã xảy ra sự kiện chấn động hồi đó: Một tù binh Phi công Mỹ đã trốn trại! Nhưng anh ta mới chỉ lọt ra ngoài từ lúc nửa đêm tới đầu giờ sáng hôm sau đã bị bắt trở lại. Tù binh này khai: Anh ta phát hiện ra phòng giam có lỗ lên trần, khi cải tạo, người ta đã sơ ý không dùng bê tông vôi vữa trát lấp kín, mà dùng dây thép gai bịt lại. Ý định vượt ngục của người tù binh kia đã nảy sinh, khi lên câu lạc bộ của nhà giam, tình cờ được xem một tấm bản đồ Việt Nam treo trên tường. Anh ta nhìn thấy con sông Tô Lịch. Theo nguyên tắc chung, sông chảy ra biển. Anh ta suy đoán: Trốn được ra ngoài cứ đi xuôi theo dòng sông thì chắc sẽ gặp biển. Chỉ cần gặp thuyền của ngư dân rồi, thì sẽ xin đi nhờ, hoặc khống chế họ bắt chở ra biển. Khi gặp tầu nước ngoài thì sẽ làm tín hiệu SOS...
Để chuẩn bị cho chuyến trốn trại này, người tù binh Phi công Mỹ đó đã lấy bánh mì phơi khô tích trữ dần làm lương thực... Nửa đêm hôm đó, chờ cho mọi người ngủ say, người tù binh này đã tháo dây thép gai chăng trên lỗ lên trần phòng giam và thoát ra ngoài. Nhưng mới lần mò men theo bờ sông đi được ít cây số, thì trời đã tảng sáng. Anh ta phải vào một ngôi chùa bên bờ sông Tô Lịch, vặt lá đa trải lên nền nhà chùa rồi chui vào nằm trốn trong đó…
Sáng ra, có mấy người dân đi làm qua thấy cây đa lá rụng nhiều. Họ rủ nhau vào chùa xem sao, thì phát hiện thấy có người Tây ăn mặc như tù, đang nằm ngủ, liền báo cho Công an và dân quân địa phương. Trước đó, sau khi phát hiện có tù binh Mỹ trốn trại, các lực lượng An ninh và Quân đội của ta trên địa bàn Thủ đô cũng đã được báo động. Cấp trên còn thông báo cho tất cả các địa phương xung quanh Hà Nội cùng phối hợp truy bắt. Và người tù binh Phi công Mỹ này ngay lập tức đã bị áp giải đưa trả về trại giam…
Về Trại giam ở bản Bó Dường, xã Vân Trình, huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng: Đây là trại giam được ta xây cấp tốc để sơ tán Phi công Mỹ, nằm trong kế hoạch chủ động chống lại cuộc tập kích 12 ngày đêm của Mỹ tháng 12 năm 1972. Trại giam này được xây vật liệu bằng đá, phòng hẹp và cửa nhỏ. Thời gian xây quá vội, xi măng thiếu, nên chất lượng kém. Có một nhà ở của lãnh đạo trại là nhà ngói, vách trát toóc xi; có ba nhà gạch, diện tích khoảng 20 mét vuông, là nơi làm việc của cán bộ quản giáo. Có ba nhà giam xây bằng đá. Nước sinh hoạt được dẫn từ mạch nước ngầm gần đỉnh núi bằng ống nứa đục mắt, nối lại nhiều đoạn, dẫn vào tận phòng giam của tù binh. Sau một tháng, thấy thị giác tù binh bị giảm, chúng tôi báo cáo, cấp trên lệnh làm giàn dây thép ở ngoài sân, lấy lá ngụy trang và thường xuyên cho tù binh ra tắm nắng.
Sau này, còn có một số tù binh đặc biệt như Đại tá quân đội Chính quyền Sài Gòn Nguyễn Văn Thọ bị bắt trong chiến dịch Đường 9 - Nam Lào cuối năm 1971, cũng bị đưa về giam giữ tại đây.
Tại trại giam Bó Dường hồi đó còn có căn nhà lưu giữ hai chiếc xe ô tô (trong đó có một chiếc xe loại cứu thương của bệnh viện). Người trông giữ hai chiếc xe này tiết lộ: Đó là xe từng phục vụ Bác Hồ.
Gần đây, có một bài báo với tiêu đề “Một trại giam Phi công Mỹ bị bỏ quên”, chính là viết về trại Bó Dường này. Nếu bạn đọc nào quan tâm, có thể tìm về địa chỉ nêu trên gặp ông Chu Văn Xây, dân tộc Tày, nguyên là cán bộ Quản giáo trại giam tù binh Phi công Mỹ, nhà ông ở ngay bản Bó Dường; hoặc gặp người đã từng làm Chủ tịch xã Vân Trình thời điểm cuối năm 1972. Ông chủ tịch xã này từng đích thân dẫn chúng tôi và một số anh em vào hang núi cách trại giam khoảng một cây số để chuẩn bị địa điểm dự phòng, theo “phương án hai”: Nếu thấy trại giam không an toàn, thì chuyển tù binh vào trong hang đá…
Trại giam Thanh Liệt: Đây là trại giam do Bộ Công an quản lý. Tháng 9 năm 1971, chúng tôi đưa 23 Phi công Mỹ về giam ở đây. Bên Công an đã dành cho chúng tôi hai ngôi nhà cấp bốn, một là phòng giam, một là nơi ăn nghỉ của cán bộ, chiến sỹ Quản giáo và Bảo vệ sử dụng.
Trại giam ở nhà số 17 phố Lý Nam Đế - Hà Nội: Nơi đây cũng nguyên là doanh trại đơn vị bộ đội được cải tạo lại. Trước năm 1970 có tù binh Phi công Mỹ nào bị giam ở đây hay không tôi không rõ. Sau này (1972), ta có đưa một số tù binh Mỹ bị bắt ở chiến trường Miền Nam ra và giam giữ ở đây.
Nhà máy Điện Yên Phụ: Ngoài ra, có thời kỳ gần chục Phi công Mỹ còn được đưa đến Nhà máy điện Yên Phụ. Hàng ngày, ta bố trí cho họ xuất hiện công khai. Mục đích là để đối phương biết nơi giam giữ tù binh Mỹ, góp phần bảo vệ nhà máy điện Yên Phụ và cầu Long Biên. (Phía Mỹ thấy có người của họ ở gần cầu và tại nhà máy điện sẽ chưa dám ném bom ở đây).
Một Trại giam Tù binh Phi công Mỹ trong chiến tranh thường được tổ chức bộ máy như thế nào?
- Lãnh đạo trại gồm Trại trưởng, Trại phó (biết tiếng Anh) và Chính trị viên;
- Bộ phận Tham mưu (biết tiếng Anh) có nhiệm vụ tuyên truyền chính sách của Nhà nước ta qua hệ thống truyền thanh của trại. Hỏi cung những tù binh mới bị bắt đựa về trại, duyệt lần cuối các thư của tù gửi về gia đình…
- Hai tổ Quản giáo (biết tiếng Anh) làm nhiệm vụ tiếp xúc trực tiếp với tù binh hàng ngày. Tổ chức cho họ thực hiện tốt nội quy của trại, giúp họ có nhận thức đúng đắn về chính sách nhân đạo của ta, hiểu rõ cuộc chiến tranh phi nghĩa của Chính phủ Mỹ đang tiến hành ở Việt Nam.
Hàng ngày tù binh thường được ra sân tập, tắm nắng, tắm nước hai lần sáng và chiều, mỗi lần một giờ đồng hồ. Chúng tôi thường hướng dẫn họ tham gia các hoạt động thể thao, đưa đi bệnh viện nếu bị ốm, nhận và trao quà gia đình của họ gửi đến; hướng dẫn họ viết thư, kiểm tra và đề xuất ý kiến xử lý đối với những thư có vấn đề…
- Ngoài ra, ở mỗi Trại giam Tù binh còn có một đơn vị Bảo vệ và bộ phận Cấp dưỡng.
Riêng với Trại giam Tù binh Phi công Mỹ Hỏa Lò: Có lực lượng Công an gác cổng ngoài, Quân đội gác cổng trong. Khu nhà giam phía đường Quán Sứ giao cho bộ đội giam Phi công Mỹ; Lực lượng Công an chỉ sử dụng khu C (góc phía đường Hỏa Lò và Hai Bà Trưng). Bên Công an chỉ giữ lại tầng một nhà hai tầng phía phố Thợ Nhuộm làm nơi làm việc; còn lại tầng hai và toàn bộ nhà phía đối diện, nhà bếp giao cho đơn vị bộ đội quản lý sử dụng.
Nhà bếp cho bộ đội được bố trí sát tường sau của một phòng giam. Cũng chính điều này đã làm thay đổi nhận thức của tù binh Mỹ. Bởi họ thường vịn tay lên cửa sổ nhìn ra và thấy bữa ăn đạm bạc của bộ đội ta kém xa tiêu chuẩn ăn của tù binh Phi công Mỹ. Từ buổi ấy, họ không đả động gì đến Công ước Giơ-ne-vơ. Trước đó, báo chí Mỹ và Phương Tây thường đòi ta phải thực hiện Công ước Giơ-ne-vơ đối với tù binh chiến tranh. Trong trại giam, tù binh Mỹ cũng đấu tranh vấn đề này. Chúng tôi giải thích: Các anh là tội phạm chiến tranh, vì đã mang bom ném xuống đất nước chúng tôi, gây bao tội ác với dân thường. Buộc chúng tôi phải chiến đầu bắn trả để tự vệ. Máy bay của các anh trúng đạn bị rơi, các anh bị bắt về đây. Các anh không có quyền đòi được hưởng theo Công ước Giơ-ne-vơ. Tuy nhiên, thực hiện chính sách nhân đạo của Nhà nước chúng tôi, các anh đã được đối xử tốt, được hưởng tiêu chuẩn sinh hoạt hàng ngày còn cao hơn cả chúng tôi.
Thời chiến tranh, sinh hoạt của bộ đội và nhân dân ta còn nhiều thiếu thốn và khó khăn lắm. Tiêu chuẩn ăn của bộ đội ta mùa hè mỗi người chỉ được chi 7 đồng/ngày, còn mùa đông là 6 đồng 8/ngày.
Đối với tù binh Mỹ thì sao? Họ được hưởng mức ăn tới 16 đồng/ngày. Chưa hết, mỗi ngày mỗi tù binh được hút 6 điếu thuốc lá Tam Đảo, Nhị Thanh hoặc Tam Thanh (thường là Tam Đảo). Mỗi tháng, một tù binh còn được nhận 6 lưỡi cạo râu. Mỗi năm được phát một bộ quần áo tù màu xanh lam xẫm, cùng đầy đủ chăn, màn, khăn mặt, bàn chải, thuốc đánh răng…
Tù binh được cắt tóc theo nhu cầu (có nhà giam chúng ta sắm tông đơ, kéo cho họ tự cắt cho nhau). Mỗi quý, ta còn tổ chức cho họ xem phim một lần. Hàng ngày họ được chơi thể thao, bóng chuyền (có lúc bộ đội cùng tham gia). Có tù binh xin được đọc Tuyển tập Mác – Ăngghen, chúng tôi đã cung cấp.
Các phòng giam có tú lơ khơ, cờ quốc tế (khi ta có chủ trương cho nhận quà, gia đình họ gửi bàn, quân cờ và tú lơ khơ).
Ở trại giam Nhổn và Ngã Tư Sở còn có cả phòng câu lạc bộ dành cho tù binh.
Một tháng, mỗi tù binh được viết một lá thư dài không quá bẩy dòng; một quý, mỗi người được viết một lá thư dài không quá hai mươi mốt dòng gửi về gia đình.
Vào dịp Lễ Noel (25 tháng 12) hàng năm, Trại giam đều tổ chức lễ, các phòng cũng trang trí cây Noel. Chiều 24 tháng 12, họ thường được ăn thịt gà tây. Năm nào chúng tôi cũng chọn một số tù binh tiêu biểu cho đi lễ nhà thờ. Có năm chúng tôi mời mục sư đạo Tin Lành vào làm lễ cho tù binh tại trại giam (đạo Tin lành giản đơn, chỉ cần cây thánh giá là đủ, không cầu kỳ như đạo Công giáo). Đúng 12 giờ đêm, chúng tôi phát quà Noel cho tù binh gồm: 6 cái kẹo hoặc 6 tấm bánh bích quy Hương thảo, sáu hoặc ba điếu thuốc lá…
Trại giam cũng tổ chức cho các tù binh Phi công Mỹ ăn tết Nguyên đán theo phong tục cổ truyền của người Việt Nam, có bánh trưng và giò lụa. Sáng mồng Một, lãnh đạo Trại gặp đại diện tù binh chúc Tết họ. Buổi gặp này thường rất vui. Sau lời chúc Tết của lãnh đạo Trại, tù binh được mời hút thuốc, uống nước, ăn bánh kẹo và nghe chúng tôi kể chuyện cổ tích Việt Nam. Họ rất thích chuyện tiếu lâm, ví dụ như “Sai con đi mua nước mắm bằng đĩa”.
(Còn nữa)
Đ.V.H
_________
Với đề tài độc đáo, tư liệu phong phú và cách viết hấp dẫn, “Phi công Mỹ ở Việt Nam” là một trong những cuốn sách được tìm đọc nhiều nhất của Nhà văn Đặng Vương Hưng. Nếu bạn muốn sở hữu, hoặc làm quà tặng cho người thân, chỉ cần để lại tin nhắn, hoặc ĐT- Zalo: 0913 210 520, bản sách có lưu bút và chữ ký mực tươi của Nhà văn sẽ được chuyển phát theo đường bưu điện đến tận địa chỉ nhà riêng của người nhận. Giá lẻ: 200.000 đ/cuốn (kể cả cước phí).
