Dưới đây là cuộc trò chuyện với Giáo sư Jennifer Tour Chayes (Đại học California, Berkeley), thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture về những thông tin thú vị trong quá trình chấm giải.

"Sự gặp gỡ của khoa học và khát vọng nhân văn cao cả, cùng khả năng tác động tới hàng triệu người của các đề cử VinFuture đã truyền cảm hứng cho chúng tôi" - bà Chayes, nữ Giáo sư từng có 6 năm là thành viên Hội đồng Giải thưởng ACM A.M.Turing, chia sẻ.

Chất lượng và quy mô đáng kinh ngạc của VinFuture

* Sau 1 năm, Giải thưởng VinFuture hiện đã gần kề tới giây phút quan trọng nhất. Ấn tượng trong thời gian qua với bà là gì, với tư cách là thành viên Hội đồng Giải thưởng?

- Đó là quy mô và số lượng đề cử lên tới gần 600 dự án của VinFuture. Thực sự đáng kinh ngạc! Tôi từng là thành viên của nhiều Hội đồng giải thưởng lớn nhưng chưa từng thấy số lượng đề cử nào đông đảo như thế. Điều này nói lên tầm quan trọng cũng như sự độc đáo của VinFuture - giải thưởng đã được giới khoa học nhận định mang tầm cỡ thế giới.

* Bà đánh giá thế nào về mặt bằng chất lượng các đề cử VinFuture, xét theo "đề bài" lớn của Giải thưởng là tạo nên tác động tích cực tới hàng triệu người trên trái đất?

- Tôi đánh giá rất cao chất lượng các đề cử, tập trung đúng vào những thách thức cấp bách nhất mà nhân loại phải đối mặt như: y sinh, sức khỏe, khí hậu và tính bền vững, phúc lợi cho con người, các dự án khoa học và công nghệ có tính đột phá,...

* Với quy mô kỷ lục và độ bao phủ rộng về ý nghĩa, bà và Hội đồng Giải thưởng sàng lọc ra sao để có thể nhận định đúng và không bỏ sót những đề cử thực sự giá trị?

- Đúng vậy, quy mô và chất lượng của các đề cử đã khiến chúng tôi phải làm việc khá vất vả để đánh giá từng đề cử và chọn ra người chiến thắng xứng đáng trong mùa VinFuture đầu tiên này. 

Chúng tôi có Hội đồng sơ khảo gồm các nhà khoa học xuất sắc để sàng lọc, xem xét tất cả các đề cử một cách chi tiết, sau đó chọn ra một danh sách rút gọn chuyển đến Hội đồng Giải thưởng. 

Tuy nhiên, Hội đồng Giải thưởng vẫn đánh giá một lần nữa tất cả gần 600 đề cử để chắc chắn không bỏ lỡ bất kỳ một đề cử đặc biệt nào. Cá nhân tôi thậm chí đã liên hệ với nhiều đồng nghiệp trong các lĩnh vực khác nhau để tìm hiểu tầm quan trọng của một số dự án tham gia giải thưởng.

Giá trị khác biệt của VinFuture từ yếu tố con người

* Hội đồng Giải thưởng có phải đối mặt với áp lực "phải có giải" trong năm đầu tiên không, thưa bà?

- Chắc chắn không. Thực tế, tất cả các đề cử hàng đầu, bao gồm cả những đề cử chưa có giải trong năm nay, đều là những đột phá lớn trong khoa học hoặc công nghệ, có tác động sâu sắc đến nhân loại. Đặc biệt, các đề cử chiến thắng thực sự đáp ứng tất cả các tiêu chí của VinFuture về tác động đối với khoa học và tác động tới con người. Đây là những đề cử thể hiện được 4 giá trị cốt lõi: Bình đẳng, Bền vững, Toàn cầu và Tiên phong.

Tôi cho rằng, chất lượng của những đề cử hàng đầu đều xuất sắc và không hề thua kém các Giải thưởng Khoa học danh giá nhất trên thế giới.

* Khoảng cách giữa các ý tưởng đột phá về công nghệ và khả năng đi vào cuộc sống có thể rất xa. Theo quan điểm của bà, những đề cử chiến thắng tại VinFuture có thể thương mại hóa trong tương lai gần không hay tất cả mới chỉ là "trên giấy"?

- Theo đánh giá của tôi, hầu hết các đề cử hàng đầu đều hiệu quả và thiết thực. Một số đề cử thậm chí đã được thương mại hóa và chứng tỏ sức ảnh hưởng sâu sắc. Nhiều đề cử khác, ngay cả dự án trong hạng mục lĩnh vực mới chắc chắn cũng có thể thương mại hóa.

* Sau quá trình xem xét đánh giá các đề cử, bà nhận ra điều gì thực sự khác biệt của VinFuture so với các giải thưởng trên thế giới?

- Các giải thưởng về khoa học, công nghệ trên thế giới thường có xu hướng chỉ tập trung vào tác động về mặt khoa học của ý tưởng. Đó chính là yếu tố khác biệt rõ ràng nhất của VinFuture  bởi giải thưởng này đặt thêm tiêu chí quan trọng là khả năng tác động tới con người. Chính điều này khiến quá trình đánh giá và lựa chọn vừa khó khăn vừa hấp dẫn.

Tôi bị cuốn hút bởi quá trình này đến nỗi, tôi đã cùng một số chuyên gia hàng đầu trong ngành khoa học máy tính bắt tay vào nghiên cứu để tìm ra thuật toán dự đoán thêm tác động của các dự án về nhiều mặt, thay vì về khoa học một cách thuần túy.

* Có vẻ như bà rất kỳ vọng vào chặng đường tiếp theo của VinFuture?

- VinFuture có lẽ là Hội đồng Giải thưởng hấp dẫn nhất mà tôi từng tham gia, bởi đây là nơi duy nhất có sự kết hợp của khoa học và khát vọng về nhân văn cao cả. Tôi kì vọng, thời gian tới, khi VinFuture được biết đến nhiều hơn, chúng tôi sẽ nhận thêm nhiều đề cử và sẽ càng khó khăn hơn để chọn ra 4 người chiến thắng.

* Xin cảm ơn bà!

Giáo sư Jennifer Tour Chayes là phó trưởng Khoa Máy tính, Khoa học Dữ liệu và Xã hội, Trưởng khoa Thông tin của trường Đại học California, Berkeley. Bà là tác giả của hơn 140 bài báo khoa học và đồng phát minh khoảng 30 bằng sáng chế.

Giáo sư Chayes là thành viên của nhiều Hội đồng viện, Hội đồng Cố vấn như: Hội đồng Giải thưởng A.M.Turing (A.M.Turing Award – được coi là Giải Nobel về Khoa học máy tính), Hội đồng Quản trị của Viện Nghiên cứu Khoa học Toán học (Mathematical Sciences Research Institute)...

D.K thực hiện