Chiếc máy bay Boeing 747 hạ độ cao để đáp xuống phi trường quốc tế Cancun, chợt đảo cánh một vòng ra khơi, như muốn giới thiệu với du khách thành phố biển hình chữ L, đẹp bậc nhất thế giới. Trước mắt Cancun hiện ra trong ánh nắng vàng óng ả của những ngày đầu thu, trải dài trên những cánh rừng nhiệt đới rộng lớn, bên bờ biển tuyệt đẹp, mặt nước trong xanh và những bãi biển cát trắng mịn chạy dài tít tắp. Đây đó hiện lên những công trình kiến trúc cổ đại kỳ vĩ, độc đáo của nên văn minh Maya, bên cạnh là những cao ốc, khách sạn hiện đại chọc trời, những khu nghỉ dưỡng rộng lớn. Vì thế nơi đây luôn luôn được mệnh danh là viên ngọc quý của vùng biển Caribbean.Từ phút giây đầu tiên đó, đã để lại trong chúng tôi những cảm xúc đầy ấn tượng về một khung cảnh nên thơ, thanh bình.

Cancún là thành phố ven biển của tiểu bang Quintana Roo, thuộc cực Đông Mexico, trên bán đảo Yucatan, nằm trong vịnh Mexico. Từ một làng chài nghèo khổ,của người dân da đỏ, quanh năm làm nghề chai lưới. Cancún Theo tiếng Maya là “con tàu ở cuối cầu vòng”, được hai nhà thám hiểm John Lloyd Stephens (người Mỹ) và Frederick Ctherwood (người Anh) phát hiện vào năm 1843.Năm 1970, Chính phủ Mexico quyết định chọn khu vực này xây dựng thành trung tâm nghỉ dưỡng quốc tế. Mười năm sau, 1980, một cuộc bùng nổ xây dựng, biến Cancún nhanh chóng  phát triển thành một đô thị du lịch và nghỉ dưỡng nổi tiếng thế giới. Với dân số 705.000 người vào năm 2020, trong đó có khoảng 175.000 cộng đồng người Maya, họ làm việc trong các khách sạn, lái xe bus hoặc taxi. Trung tâm thành phố mọc lên khá nhiều khách sạn 5 sao hiện đại, ẩn hiện dưới những hàng thùy dương rợp bóng bên bờ biển lộng gió, xôn xao sóng vỗ. Cancún ở cùng vĩ độ với Việt Nam, nên thiên nhiên và cảnh quan có nhiều nét tương đồng. Ngoài diện tích xây dựng, Cancun còn giữ nguyên vẹn nét hoang sơ đặc trưng của vùng đầm lầy. Ban đêm nằm trong những phòng đầy đủ tiện nghi vẫn nghe tiếng ộp oạp của ếch nhái, ễnh ương. Ban ngày chim chóc bay lượn hàng đàn, ríu rít những tiếng hót.

Cancún, cái nôi của nền văn minh Maya. Vương triều Maya có cách nay trên 5.000 năm, trở nên hùng mạnh và phát triển trong khoảng từ thế kỷ XII đến thế kỷ XV. Những di tích còn để lại đến ngày nay khiến chúng tôi phải ngỡ ngàng về sự đồ sộ, và vĩ đại của nó. Trước hết phải kể đến Chichen - Itza (theo tiếng Yucatec Maya, Chichen-Itza có nghĩa: “Miệng giếng của ngườiMaya”, là một địa điểm khảo cổ thời tiền Colombo, do người Maya xây dựng nằm ở trung tâm phía Bắc bán đảo Yucatan. Vùng phía Bắc Yucatan, không có một con sông nào chảy qua, nhưnghtại nơi này có 3 chỗ đất sụt, trở thành 3 cái hồ cung cấp nước  quanh năm cho Chichen-Itza. Vì vậy, Chichen-Itza trở thành nơi sinh sống hấp dẫn của dân chúng. Hai trong số 3 hồ đó vẫn còn tồn tại đến tới ngày nay. Trong đó “hồ Hy sinh” là hồ nổi tiếng nhất, nó được dành cho việc cúng tế vị Thần Mưa Mayya là Chaac. Nhiều vật thể quý như ngọc bích, đồ gốm sứ và hương thơm được ném xuống để dâng hiến cho Chaac.  Chichen-Itza, từng là trung tâm vùng đất thấp Maya có từ thời Cuối Cổ điển (Late Classic) cho tới thời Tận cùng Cổ điển (Terminal Classic) và kéo dài tới thời kỳ đầu Hậu Cổ điển (Early Postclassic).

Chichen-Itza là một cứ điểm quan trọng của người Maya. Hiện Chichen-Itza còn giữ được nhiểu di tích nổi tiếng như đền Kim tự tháp “Thành Trì”, gồm 91 bậc, có 52 tấm đá khắc đồ án, tượng trưng cho 52 năm là một năm luân hồi trong lịch sử Maya. Chichen-Itza còn có một sân đá bóng cổ đại lớn nhất, rộng nhất Trung Mỹ. Sân bóng có hai bức tường, dài 83 mét, cao 8,2 mét. Hai đầu sân bóng đều dựng đền miếu. Dọc theo hành lang dài dẫn đến đền “Dũng Sỹ” của Chichen-Itza dựng nhiều cột đá khắc hình dũng sỹ. Chichen-Itza được coi là trung tâm quyền lực của Maya, nhưng tồn tại không được dài lâu, sau khi bị vua Toltec tên là Quetzalcoatle của một bộ lạc lớn mạnh khác trên đảo Yucatan là Mayapan tấn công, tiêu diệt. Và Chichen-Itza trở thành thủ đô của Toltec, môt phiên bản của thủ đô Tula. Khu Chichen-Itza tồn tại đến ngày nay không hoàn toàn  theo phong cách Maya và cũng không còn thuần túy mang phong cách nghệ thuật Toltec, mà nó là một sự hỗn hợp, đan xen của mô thức gowin99 , tư tưởng của người Maya và người Toltec. Chichen-Itza từng là thủ phủ mới của người Toltec là Quetzalcoatle, có nghĩa là Thần Rắn có lông vũ và theo tiếng Maya gọi là Kukulcan. Khác với gowin99 Maya, thời Đầu Cổ điển, Chichen-Itza không nằm dưới quyền cai trị của một vị vua hay một dòng họ. Theo Sharer và Traxler thì tổ chức  chính trị của thành phố Chichen-Itza được xây dựng theo một hệ thống “Multepal”, do một Hội đồng quản lý. Hội đồng này gồm các thành phần tinh túy nhất của các dòng họ cai trị.

Chichen-Itza là một trung tâm kinh tế lớn của vùng đất thấp phía Bắc Maya ở thời cực tịnh của nó. Tham gia vào con đường thương mại trên biển quanh bán đảo thông qua cảng tại Isla Cerritos, Chichen-Itza có thể tiếp cận các nguồn tài nguyên không có trong khu vực  từ những nơi xa xôi như miền Trung Mexico (đó là các loại đá quý) và vàng ở Nam Trung Mỹ.

Chichen-Itza được UNESCO ghi vào danh sách Di sản gowin99 thế giới vào ngày 7/7/2007. Và mới đây di tích Chichen-Itza được Tổ chức New Open World Copration (NOWC) chọn là 1 trong 7 kỳ quan thế giới mới.

Theo chương trình tham quan, chúng tôi theo xe đi từ Chichen-Itza đến Tulum nằm dọc theo bờ biển phía Đông bán đảo Yucatan. Tulum là một trong những thành phố cuối cùng của người Maya được xây dựng vào giữa thế kỷ XIII đến thế kỷ XV.Đó là một tòa thành bằng đá, nơi ở của Hoàng gia Maya. Đến khi người Tây Ban Nha xâm chiếm Mexico, Tulum đã bị lãng quên, nhiều công trình kiến trúc đã bị đổ nát, nhưng nghững gì còn lại, cùng đủ cho hậu thế phải nghiêng mình, ngả mũ kính phục. Kiến trúc vừa đồ sộ vừa đẹp  từ mọi góc nhìn. Tòa thành này có đủ vọng gác, ngọn hải đăng, quần thể cùng điện, tu viện…  Năm 1518, Juan Diaz, một thành viên của Đoàn Thám hiểm Tây Ban Nha Juan de Grijalva, là người đầu tiên phát hiện ra Tulum. Các công trình Tulum được bảo vệ bởi một bức tường đá cao khoảng 3-5 mét, chạy dọc theo bờ biển nối qua những pháo đài kiên cố với 5 cửa hẹp. Công trình kiến trúc nổi tiếng nhất của Tulum là El Castillo, Đền của các bức bích họa và Đền thờ của Thiên chúa. Đền của các bức họa là ngôi đền đẹp nhất, trong đó có bộ sưu tập cổ quý và một thư viện. Đền của các bức họa được sử dụng như là một đài quan sát để theo dõi sự chuyển động của Mặt Trời.

Người ta nói, đến Cancún mà chưa đi thăm Coba là một thiệt thòi lớn. Thật vậy, Coba là một thành phố cổ xưa của người Maya với nhiều kim tự tháp lớn nhỏ khác nhau, trong đó Kim tự tháp Ixmoya thuộc nhóm Nohoch Mul cao nhất trên bán đảo Yucatan là 42m, với 130 bậc, được xây trước hoặc cùng thời với Kim tự tháp Ai Cập. Trong các công trình của Coba có nhiều điêu khắc đá, là những tài liệu nói về cuộc sống, những nghi lễ và những sự kiện quan trọng qua các thời kỳ của nền văn minh Maya. Các di tích Coba trải dài trên 44 km ,về phía Tây Bắc Tulum. Coba được khởi dựng vào những năm 50 trước công nguyên và đến năm 100 sau công nguyên. Coba trước đây là một đô thị sầm uất, có khoảng 50.000 dân, chiếm một diện tích trên 80km2, là đỉnh cao của nền văn minh Maya.

Nhờ có những bờ biển biển đẹp, quyến rũ, với những khu rừng nhiệt đới nguyên sinh, có những khách sạn sang trọng, lại giữ được nhiều kiến trúc lịch sử đặc sắc của Maya như Chichen-Itza, một di sản văn thế giới, Tulum, một tòa thành bằng đá, nơi ở của Hoàng gia Maya, tuy đã bị đổ nát một phần, nhưng những gì còn lại cũng đủ làm cho hậu thế phải sững sờ thán phục và Coba, một thành phố với những kim tự tháp đồ sộ, uy nghi mà đẹp từ mọi góc nhìn, vì thế Cancún trở thành khu du lịch nổi tiếng thế giới.