“Lạm phát Thanh đồng” - nỗi lo của tín ngưỡng thờ Mẫu

Dễ dàng bắt gặp những tín đồ của Mẫu tại các đền to phủ lớn. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về lề lối của đạo. Việc trình đồng mở phủ một cách tuỳ tiện phải chăng đang trở thành trào lưu (xu hướng) của giới trẻ hiện nay? dẫn đến “lạm phát Thanh đồng”, trở thành nỗi lo của tín ngưỡng thờ Mẫu.

“Lạm phát Thanh đồng”

Bước sang năm thứ 7 (2016 - 2023), “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” đã được UNESCO công nhận là Di sản gowin99 phi vật thể đại diện của nhân loại. Điều này như một lời khẳng định chắc chắn về những giá trị không thể phủ nhận của tín ngưỡng thờ Mẫu trong đời sống văn hoá tín ngưỡng của người Việt. Dù vậy, có không ít người vẫn cho rằng: “cứ tham gia hoạt động diễn xướng chầu văn (hầu đồng), trình đồng mở phủ là đang góp phần vào việc bảo tồn tín ngưỡng thờ Mẫu.” Đây phải chăng là một lầm tưởng - nhận định sai lầm, vô tình biến hầu đồng trở thành một trào lưu khó kiểm soát, dẫn đến “lạm phát Thanh đồng?”

Theo nhiều nhà nghiên cứu, tín ngưỡng thờ Mẫu, được UNESCO công nhận là di sản gowin99 phi vật thể đại diện của nhân loại, đang đối mặt với các vấn đề đáng lo ngại. Mặc dù có những nỗ lực từ các tổ chức và người hâm mộ để tôn vinh và bảo tồn Đạo Mẫu, song hiện tượng Hầu đồng lại gây ra một số vấn đề. Một số thanh đồng không hiểu rõ về tín ngưỡng thờ Mẫu, dẫn đến sự không nhất quán trong việc học đạo và thực hiện các nghi lễ...

Sự phát triển của kinh tế thị trường đã tác động đến gowin99 Việt Nam. Thực hành nghi lễ lên đồng hầu bóng cũng không tránh khỏi ảnh hưởng của xu hướng này. Tác động của kinh tế thị trường đối với việc thực hiện nghi lễ lên đồng hầu bóng có cả mặt tích cực và mặt tiêu cực. Sự kết hợp giữa những người thực sự có khả năng linh thiêng, những người cạnh tranh và những người không đủ năng lực đã ảnh hưởng không nhỏ đến nhóm người thực hiện nghi lễ và gây hại cho cộng đồng. Khi những người thực hiện không đáp ứng tiêu chuẩn, việc theo đuổi mục tiêu cá nhân đã và đang làm biến dạng nhiều giá trị nhân văn, thẩm mỹ và giáo dục, cũng như mục đích lành mạnh của việc thực hiện các nghi lễ.

Trước thực trạng trên, Nghệ nhân ưu tú Phùng Văn Thanh chia sẻ: “Nhà nhà thi đua, người người thi đua, ngành ngành thi đua…. mà cái đua này là đua đòi. Trước đây các cụ làm Đồng thì khó khăn khổ sở, vừa nghèo vừa bị luật pháp thời đó cấm ngặt, nhưng họ làm rất tốt, bài bản ý nghĩa rất tuyệt vời (xem lại các video cũ) và ai cũng thích thú và nể phục... còn bây giờ, gowin99 phát triển, nhà nước tạo điều kiện (trong khuôn khổ pháp luật), thì lại nảy ra vô số Đồng, nhưng lại không làm được như các cụ. Vậy do đâu? Phải chăng đồng thầy (già)? Liệu họ có phải chịu một phần trách nhiệm? Hay do một số cơ quan quản lý còn buông lỏng?”

Nghệ nhân ưu tú Phùng Văn Thanh (ảnh nvcc).

Những ngày đầu tháng 7 âm lịch, phật tử khắp nơi “đổ dồn” về đền Bảo Hà - ông Hoàng Bảy Lào Cai, trước là bái yết cửa Quan, sau là vãng cảnh, nhằm mưu cầu những điều tốt đẹp cho gia đình và bản thân. Dễ dàng để bắt gặp những cặp “nam thanh nữ tú” ở đây. Họ tự coi mình là “con của Mẫu”, khoác trên mình bộ áo the, áo bà ba xanh, đỏ, tím vàng,... má phấn, môi son, miệng nhai trầu tóp tép, nói cười đon đả, hoà mình vào tiếng chầu văn, tung tẩy bên ngoài những sập công đồng. Hơn thế nữa, có người còn ngạo nghễ tự phong mình là “thầy, bà” và gọi người khác là “con”. Hỏi ra mới biết, trong số đó một phần là con nhang đệ tử của một số đồng thầy, đi theo lễ bái, nhân tiện xem hầu đồng; phần còn lại là những cá nhân đang tham gia vào hoạt động hầu đồng được vài ba năm, trong giới gọi nôm na là “đồng tân, lính mới”.
Tuổi trẻ là tương lai của đất nước; tương tự vậy, Thanh đồng trẻ sẽ trở thành thế hệ tương lai kế tục, giữ gìn, bảo tồn và phát triển tín ngưỡng thờ Mẫu của đồng thầy truyền lại. Đồng thầy truyền dạy sai thì trò sai; thầy dạy đúng, nhưng trò học hành không đến nơi đến chốn thì trò cũng sai.

Hình ảnh hầu Thánh hiếm hoi của cụ đồng đã ngoài 100 tuổi (ảnh cắt từ clip).

“Hiện nay, việc mở phủ theo trào lưu đang trở thành vấn nạn. Có vẻ một số bạn trẻ tỏ ra thích thú với việc được hầu đồng. Nhiều Thanh đồng (trẻ già có cả) đã tự biến tấu những điệu hầu kệch cỡm ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục; hoặc tự nghĩ ra những nhân vật hư cấu lạ đời để hầu, không tuân theo sự hướng dẫn của đồng thầy. Nguy hiểm hơn cả là họ sai nhưng không biết mình sai, cho rằng đó là sự sáng tạo, không ảnh hưởng gì đến thuần phong mỹ tục hay văn hoá tín ngưỡng dân tộc.

Bên cạnh đó, không ít đồng thầy ham danh, hám lợi, sẵn sàng mở phủ cho những người không có căn số, làm sai lề lối của các cụ đồng xưa truyền lại. Thầy sai dẫn đến trò sai - Thực trạng này ngày càng phổ biến, đáng báo động. Từ đó, làm mất đi sự uy nghiêm của nhà Ngài; hao mòn, sai lệch giá trị văn hoá tín ngưỡng của dân tộc.” Nghệ nhân Nguyễn Văn Phi - Thành viên Viện Nghiên cứu và Phát triển đạo Mẫu Việt Nam, bày tỏ quan điểm.

Nghệ nhân đạo Mẫu Nguyễn Văn Phi - Thành viên Viện Nghiên cứu và Phát triển đạo Mẫu Việt Nam (ảnh nvcc).

Kiểm soát “lạm phát Thanh đồng”

Việc thay đổi nhận thức cho một số Thanh đồng trong việc bảo tồn, phát triển tín ngưỡng thờ Mẫu cần có sự chung tay và hỗ trợ của các tổ chức, cơ quan chính phủ và cả gowin99 . Theo đó, Bộ VHTT&DL cũng đã chuẩn bị chương trình hành động để bảo vệ, giữ gìn di sản này đi đúng hướng. Cần quản lý tín ngưỡng thờ Mẫu một cách minh bạch, tạo ra môi trường linh hoạt, giáo dục đúng đắn...
Tuyên truyền, bảo tồn và phát huy giá trị gowin99 của tín ngưỡng thờ Mẫu, bằng cách thành lập các cơ quan, tổ chức như: Hội; Viện; Trung tâm; Câu lạc bộ,... Tuy nhiên, các nhà quản lý và nhà gowin99 cần đạt được sự thống nhất về lễ phục, đồ lễ dâng cúng, âm nhạc, ca hát, múa,… hướng dẫn các nghi lễ hầu đồng và diễn xướng chầu văn đi theo lề lối truyền thống mà các cụ đồng tài đức xưa truyền lại.

“Việc bảo tồn và phát triển tín ngưỡng thờ Mẫu ở thời điểm hiện tại là điều vô cùng cấp bách. Trong đó, những đồng thầy là nòng cốt, giữ vai trò quan trọng. Đồng thầy cần nói không với “thương mại hoá tín ngưỡng”, biến tướng. Chỉ như vậy mới có thể truyền dạy và sản sinh ra một thế hệ thanh đồng trẻ đủ tâm - tài - đức.
Bộ văn hoá Thể thao và Du lịch cùng các cơ quan quản lý khác, cần sớm chung tay soạn thảo ra bộ quy chuẩn cụ thể, thống nhất về việc bảo tồn, phát triển tín ngưỡng thờ Mẫu. Bên cạnh đó, việc tổ chức các cuộc hội thảo khoa học, chương trình đào tạo, hướng dẫn đi đôi với thực hành cho các Thanh đồng là điều rất cần thiết. Hiện nay, Viện Nghiên cứu và Phát triển đạo Mẫu Việt Nam đã và đang chung tay cùng Chính phủ để làm việc đó.” Nghệ nhân Nguyễn Văn Quân - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển đạo Mẫu Việt Nam, chia sẻ.

Một số hình ảnh hầu Thánh đẹp, vô cùng uy linh và tố hảo của Nghệ nhân dân gian Nguyễn Văn Quân - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển đạo Mẫu Việt Nam (ảnh nvcc).

Cách đây 78 năm, ngày 23/11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 65/SL-Sắc lệnh đầu tiên của Nhà nước ta về bảo tồn di sản gowin99 . Năm 2005, Thủ tướng Chính phủ quyết định lấy là ngày Di sản gowin99 Việt Nam, và khẳng định: “Bảo tồn cổ tích là công việc rất quan trọng và cần thiết trong công cuộc kiến thiết nước Việt Nam”. Do đó, bảo tồn di sản gowin99 là trách nhiệm chung của toàn gowin99 , nghiêm cấm mọi hành vi hủy hoại di sản gowin99 .

Video Nghệ nhân dân gian Nguyễn Văn Quân cung nghinh chúc Thánh