Ngay từ thuở xa xưa, người Việt Nam đã biết trông vào độ sáng tỏ của trăng rằm tháng tám để đoán được thời tiết từ mùa đông năm đó cho đến năm sau và từ đó có những chuẩn bị để ứng phó với những diễn biến sẽ xảy ra đối với canh tác nông nghiệp (ngày trước chỉ có hoạt động sản xuất nông nghiệp mà thôi). Chính vì vậy, người xưa đã có những câu tổng kết khá hay và đúng về hiện tượng này. Chẳng hạn như:

"Tỏ trăng mười bốn được tằm

Tỏ trăng hôm rằm thì được lúa chiêm"

Câu này có thể được hiểu là năm nào có trăng hôm mười bốn tháng tám sáng tỏ, trăng trong và trời quang thì mùa đông năm đó và mùa xuân năm sau trời sẽ ấm, nhiệt độ không cao. Do vậy nên sâu bọ có nhiều cơ hội phát triển. Việc nuôi tằm (worm) cũng vì thế mà dễ dàng hơn. Cơ hội có được thu hoạch cao từ việc nuôi tằm sẽ cao hơn. Còn nhà nông chuẩn bị sẵn các điều kiện để chống chọi với sự phá hoại của các loại sâu bệnh. Do vậy, các công ty bán thuốc bảo vệ thực vật nên chuẩn bị sẵn nguồn thuốc và "két để dựng tiền". Ngược lại, năm nào rằm tháng tám mà trời quang, mây tạnh, ông trăng sáng tỏ, trong trẻo,... thì mùa đông năm đó sẽ lạnh, nhiệt độ mùa đông sẽ thấp hơn trung bình nhiều năm. Đây là điều kiện để cây lúa chiêm (giống cũ, dài ngày, cấy trước tết có điều kiện tôi luyện để phát triển tốt hơn khi mùa xuân về). Trăng càng trong, càng sáng, càng tỏ, trời càng quang đãng thì nhiệt độ mùa đông càng thấp. Không những thế, thời điểm chuyển biến của trăng đêm rằm tháng Tám cũng có liên hệ tương đối với sự biến chuyển thời tiết từng thời điểm của năm sau. Ví như chập tối đến gần nửa đêm hôm rằm mà trăng đục, trời không trong thì gần như là đầu mùa đông tới sẽ ấm áp, mùa đông sẽ đến chậm hơn so với bình thường và ngược lại.

Chính vì mối tương quan giữa độ sáng tỏ của trăng hôm rằm tháng tám với thời tiết của mùa đông và của năm sau khá chặt, xác suất đúng khá cao nên đã có nhiều địa phương, HTX nông nghiệp, nhất là ở khu vực phía Bắc, tổ chức hội trông trăng rằm tháng tám có mời các bậc cao niên tham gia. Trước là để tỏ lòng kính trọng người già, sau là để khai thác kho kinh nghiệm về thời tiết của các bậc lão nông tri điền trong việc hoạch định kế hoạch sản xuất của tổ chức, HTX và của địa phương thông qua việc trông trăng rằm tháng tám. Và đã có nhiều năm họ đã thành công.

Cá nhân người viết từ hơn hai chục năm nay cũng thường xuyên ngắm trăng rằm tháng Tám để chuẩn bị mua áo mùa đông và thường thu được nhiều kết quả khả quan. Đã có rất nhiều năm nhận định về thời tiết mùa đông, mùa xuân sắp tới đều rất đúng cho dù cách nhận định rất khác, thậm chí là ngược với nhận định trung hạn của cơ quan Khí tượng Thủy văn trong cùng thời điểm 

Thế mới biết rằm tháng tám đâu chỉ là để dành cho con trẻ. Nếu biết khai thác tốt kinh nghiệm của người xưa thì tri thức ấy dễ dàng biến thành sức mạnh vật chất.

Nào, chúng ta sẽ cùng nhau trông trăng rằm tháng Tám và đoán xem thời tiết năm nay nhé.