Phóng viên: Thưa ông, vào ngày 25/7 vừa qua, với tư cách là đại biểu Quốc hội, ông đã có phát biểu ở tại Hội trường của Kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa XV, đưa ra những kiến nghị về tự chủ đại học, trong đó có đề cập đến vấn đề học phí đại học hiện nay?

Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội Lê Quân: Phát biểu của tôi ở Quốc hội về vấn đề học phí giáo dục đại học bao gồm các ý như sau: Một là, học phí tính theo đúng định mức kinh tế kỹ thuật; Hai là, cần có chính sách để hỗ trợ học sinh nghèo, học lực khá giỏi được học đại học tốt; Ba là, Nhà nước nên ưu tiên đầu tư cho giáo dục đại học chứ không nên cắt đầu tư, dồn áp lực tự chủ tài chính lên học phí.

Ông Lê Quân, Đại biểu Quốc hội khóa XV, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội

Phóng viên: Theo ông, đang tồn tại những hạn chế như thế nào trong chính sách học phí đại học của chúng ta hiện nay?

Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội Lê Quân: Hiện nay, học phí đang thấp, bằng khoảng ¼ mức tiền lương tối thiểu (khoảng 1 triệu đồng/tháng, 10 tháng), trong khi ngân sách nhà nước lại hạn chế và đang có xu hướng cắt giảm gây áp lực cho các trường thiếu kinh phí để hoạt động và nâng cao chất lượng.

Các trường muốn thu học phí cao phải tự chủ, và không nhận ngân sách nữa. Do đó, nguồn thu chủ yếu của các trường sẽ là học phí. Đến nay, hầu hết các đại học top 1 và top 2 đã triển khai tự chủ. Mức thu học phí của rất nhiều trường và chương trình đào tạo tốt đã vượt nhiều lần so với mức sàn, vượt mức 20 triệu/năm.

Trong khi đó, quy định về miễn giảm học phí, học bổng cho đối tượng chính sách, hộ nghèo, cận nghèo và chính sách tín dụng vay học tập, hoặc việc triển khai trích học phí lập quỹ học bổng vẫn đang thiếu hành lang pháp lý. Hiện Chính phủ mới đang tập trung xây dựng mức sàn học phí mới; mà chưa chú trọng sửa chính sách về miễn giảm học phí, học bổng, vay vốn.

Như vậy, học phí đại học đang tăng nhanh, nhưng cơ hội theo học các trường chất lượng cho sinh viên nghèo có học lực khá, giỏi bị thu hẹp. Đây chính là bất cập phải giải quyết, quan trọng hơn việc bàn thảo học phí nên cao hay nên thấp.

Ngoài ra, rất nhiều ngành đào tạo tài năng, đào tạo khoa học cơ bản khó tuyển sinh có nguy cơ ít được quan tâm đầu tư vì hiệu quả thấp nhìn từ góc độ tài chính, như các ngành sư phạm, cử nhân toán, vật lý, văn học,… Nhà nước cần có chính sách ưu tiên đầu tư cho những ngành này để thu hút học sinh giỏi nhờ miễn giảm học phí và học bổng.

Phóng viên: Ông có thể nói rõ hơn về mối quan hệ giữa học phí và chất lượng đào tạo từ thực tế tại các cơ sở giáo dục đại học hiện nay?

Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội Lê Quân: Trong bối cảnh hiện nay, ngân sách nhà nước đầu tư cho đào tạo đại học rất hạn chế. Hầu hết các trường đại học Việt Nam phải chờ vào học phí để chi cho hoạt động. Do trần học phí thấp, nên rất nhiều trường đang cố tăng thu bằng cách tăng quy mô đào tạo. Hệ lụy là chất lượng đào tạo giảm sút. Trong khi thực tế hiện nay, hầu như học sinh cứ có nhu cầu là đỗ đại học.

Hệ thống giáo dục cần phân tầng. Bên cạnh một tỷ lệ học sinh vào học đại học, còn phần lớn học sinh vào học nghề để có việc làm tốt. Có hai công cụ chính để sàng lọc học sinh vào đại học. Công cụ chính là tuyển sinh. Học sinh phải đáp ứnh yêu cầu về năng lực mới được nhập học. Bên cạnh đó, công cụ tài chính qua học phí cao cũng được dùng phổ biến. Hầu hết các chương trình chất lượng cao sẽ áp dụng cơ cấu: đóng toàn bộ học phí, miễn 100% học phí, giảm học phí, cấp học bổng. Như vậy, học phí cao nhưng không cào bằng. Học sinh có hoàn cảnh khó khăn nhưng phải đáp ứng yêu cầu về năng lực thì được hỗ trợ tài chính để nhập học. Học phí thu được khi tiếp nhận học sinh nghèo đến từ nguồn học phí của các sinh viên khác đóng, từ nguồn tài trợ, từ chính sách an sinh của Nhà nước.

Trong 3 năm qua, học phí rất nhiều đại học top trên khi tự chủ đã tăng rất nhanh. Và do nhu cầu gowin99 cần nhân lực kỹ năng nghề lớn; do đó rất nhiều học sinh đã chọn học cao đẳng để dễ có việc và đi làm thay vì vào đại học bởi lý do học phí.

Phóng viên: Theo ông, chính sách học phí hiện nay cần quan tâm đến những vấn đề gì để bảo đảm quyền lợi, cơ hội học đại học cho các học sinh có hoàn cảnh kinh tế khó khăn?

Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội Lê Quân: Để tạo điều kiện tiếp cận đại học tốt cho học sinh nghèo, Nhà nước cần có chính sách: Đầu tư cho các chương trình đào tạo tài năng, các chương trình đào tạo khoa học cơ bản, các ngành gowin99 có nhu cầu nhưng khó tuyển sinh… Các chương trình này được miễn giảm học phí hoặc được cấp học bổng.

Bên cạnh đó, là cấp bù học phí cho con em gia đình chính sách, hộ nghèo, cận nghèo có học lực đáp ứng chuẩn chất lượng; Cho sinh viên vay vốn không bảo lãnh. Mức vay đủ để đóng học phí và chi phí sinh hoạt. Đây là quỹ đầu tư cho an sinh và tạo việc làm.

Phóng viên: Ông có thể cho biết cụ thể là mức học phí đại học như thế nào là phù hợp?

Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội Lê Quân: Theo thông lệ quốc tế, học phí thường dùng để chi trả tiền lương cho giảng viên. Mức học phí thường được các tổ chức kiểm định xác định dựa trên thu nhập của sinh viên tốt nghiệp. Như vậy, mức trần học phí hiện nay của Việt Nam chỉ bằng ¼ mức tiền lương tối thiểu ở khu vực thành thị. Với mức học phí như hiện nay, chúng ta chỉ đủ trả tiền lương cơ bản ở mức thấp cho một giảng viên giỏi.

Để xác định học phí, các trường đại học cần xây dựng định mức kinh tế kỹ thuật của từng ngành đào tạo, đảm bảo thu đủ bù chi. Định mức kinh tế kỹ thuật phải được cấp có thẩm quyền phê duyệt, được kiểm toán.

Phóng viên: Xin ông chia sẻ về định hướng trong chính sách học phí tại Đại học Quốc gia Hà Nội?  

Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội Lê Quân: Đại học Quốc gia Hà Nội chú trọng chất lượng, do đó đặt ra mục tiêu thu hút được người học giỏi và nâng cao chất lượng đào tạo. Học phí trong Đại học Quốc gia Hà Nội cũng sẽ khá đa dạng. Với phần lớn các chương trình tài năng, khoa học cơ bản, sư phạm thì học phí thấp, gắn với học bổng để thu hút học sinh giỏi. Với những chương trình chất lượng cao và quốc tế thì đề xuất cho phép thu học phí đúng định mức kinh tế kỹ thuật, có tính đến quỹ học bổng cho học sinh nghèo học tốt. Trong bối cảnh ngân sách hạn hẹn, Đại học Quốc gia Hà Nội có cơ chế điều phối một phần nguồn thu từ các chương trình gowin99 có nhu cầu cao để tăng suất đầu tư cho các chương trình đào tạo tài năng, ngành khoa học cơ bản, ngành gowin99 có nhu cầu nhưng khó tuyển sinh.

Trân trọng cảm ơn ông!